Introdución

 A intelixencia artificial (IA), tal e como a coñecemos hoxe, xorde da capacidade das máquinas para discernir patróns nos datos mediante un proceso coñecido como aprendizaxe automática [en inglés, machine learning]. Neste proceso, os ordenadores están programados para xerar modelos, relacionando aleatoriamente as variábeis cos resultados especificados polos investigadores e avaliar a precisión de cada modelo. A través dun proceso interactivo de proba e erro con amplos conxuntos de datos, o programa identifica de forma autónoma as variábeis e as formas funcionais máis relevantes, o que lle permite tirar conclusións a partir de datos específicos con distintos graos de precisión.

 Até o agora, a IA conseguiu resultados notábeis no diagnóstico de enfermidades, condución de vehículos autónomos ou financiamento. Por exemplo, foi capaz de detectar cancros de pel e de mama a través da análise de imaxes, coa mesma precisión que os médicos profesionais; sábese que a media de accidentes de tráfico por quilómetro percorrido é menor nos vehículos autónomos; e a fraude nas finanzas agora identifícase con máis facilidade e precisión grazas ás tecnoloxías de IA. Ademais, nos próximos anos a intelixencia artificial seguirá mellorando e probabelmente supere o rendemento humano nos moitos campos nos que se toman mellor as decisións axeitadas tendo en conta patróns derivados de grandes cantidades de datos que son difíciles de manexar polos humanos.

 Trátase, por suposto, dunha tecnoloxía revolucionaria con capacidade para modificar o alcance dos procesos produtivos, a forma en que se desenvolven e tamén as pautas de consumo e comportamento das persoas. Como tal, a IA ten o potencial de afectar o benestar humano en diversos campos, polo que é un tema chave nas loitas políticas dos próximos anos. Por iso, neste documento describimos os impactos que esta tecnoloxía terá probabelmente nas sociedades capitalistas nun futuro próximo, e propoñemos algunhas políticas específicas que poidan evitar algúns dos seus impactos negativos.

Impactos

 En primeiro lugar, convén subliñar que, como medio para reducir as necesidades laborais para a produción de bens e servizos, a IA pode ter o mesmo impacto negativo sobre os salarios e as taxas de emprego que calquera outra innovación que aforre man de obra. Non é, de feito, un resultado necesario do uso destas tecnoloxías que, pola contra, poden aumentar a riqueza da sociedade que as utiliza. Porén, baixo as relacións capitalistas de propiedade social, cada empresa está incentivada a substituír os seus traballadores (potencialmente ingobernábeis) por maquinaria (submisa) cando este é capaz de facer as tarefas que orixinalmente realizaba a primeira. Polo tanto, é probábel que a aparición de novas e mellores tecnoloxías supoña o despedimento (máis ou menos) de traballadores en determinadas industrias e isto tenderá a debilitar a posición de negociación dos traballadores individuais nas loitas salariais.

 Poderíase dar o caso de que estes traballadores despedidos atopasen emprego en industrias de nova expansión, experimentando o estrés e o malestar, xeralmente ignorados polos pensadores burgueses, de estar temporalmente no paro e adquirir as habilidades necesarias en calquera posíbel nova ocupación. Porén, no mercado laboral capitalista non hai garantía de que se produza esta recuperación de postos de traballo perdidos. Para que isto suceda, varias variábeis, como a elasticidade da demanda de novos produtos dependente dos ingresos e a propensión marxinal media ao consumo, terían que acadar magnitudes moi precisas que só se poden acadar por casualidade na organización actual da economía europea.

 Volvendo agora ás especificidades da intelixencia artificial, é interesante destacar a súa dependencia dos datos xerados polos humanos para o seu progreso. Dado que estes datos deben obterse da análise do comportamento das persoas, as accións e comportamentos de cada persoa convértense en activos valiosos para calquera empresa. Para obtelos, o procedemento máis habitual que utilizan as empresas é o seguimento do uso que fan os seus clientes dos seus produtos. Deste xeito, poderán adestrar as súas máquinas e ofrecer produtos máis automatizados e “amigábeis para o consumidor”.

 Estes procedementos suscitan varias preocupacións. En primeiro lugar, a coñecida contradición humana entre vontade e desexo, que está na base do benestar humano, é probábel que se vexa nesgada por estas prácticas. Máis concretamente, como xa está a suceder, a publicidade (ou a manipulación) pode acadar tal grao de éxito que é probábel que moitas persoas se vexan buscando bens e costumes que satisfagan os seus desexos a curto prazo contra a súa vontade e, polo tanto, reduzan o seu benestar, a medio e longo prazo (afectando ademais á súa capacidade de razoamento e autocontrol).

 En relación a este punto anterior, non sería de estrañar que a maior capacidade das empresas para fidelizar os seus clientes a través destas melloras se aproveitase para diminuír o seu esforzo innovador e a mellora real e obxectiva dos seus produtos, afectando aínda máis negativamente o benestar das persoas.

 Con todo, hai outra forma de obter estes datos valiosos máis aló do seguimento do cliente: mercalo. Isto xera aínda máis preocupacións. Por unha banda, o intercambio de datos de persoas entre empresas estenderá as preguntas anteriores a máis bens e, polo tanto, os problemas expostos nos parágrafos anteriores ampliarían o seu alcance. Por outra banda, o uso destes datos nalgúns sectores podería servir para discriminar máis axeitadamente os clientes e cobrar prezos diferentes que maximizan a rendibilidade das empresas, pero non necesariamente o benestar das persoas. Esta discriminación podería ter en conta variábeis como o poder adquisitivo de cada persoa, as súas preferencias e as súas necesidades (biolóxicas).

 Discriminar segundo o poder adquisitivo pode parecer interesante desde unha perspectiva igualitaria; non obstante, non hai que esquecer que probabelmente estimularía patróns de consumo moi diferentes entre as distintas clases, agravando aínda máis a erosión das comunidades xa provocada pola competencia capitalista. A discriminación en función das preferencias e, sobre todo, das necesidades biolóxicas, en cambio, repercutiría nas condicións de vida das persoas en función de algo que escapa ao seu control; que vai en contra de calquera noción razoábel dunha sociedade xusta e, en consecuencia, cómoda.

 Alén de todo isto, se os datos se convertesen nunha mercadoría, as accións e decisións da maioría das persoas estarían suxeitas a monetización, o que se cadra tería un impacto negativo no seu benestar e no da sociedade no seu conxunto por máis razóns aínda. Isto é así, en primeiro lugar, porque é probábel que as clases máis baixas vexan no fornecemento de datos outro traballo que estenderá o seu tempo total de traballo informal e non regulado dun xeito similar ao que ten Airbnb, especialmente entre os traballadores. Por outra banda, as clases altas teñen máis probabilidades de atoparen formas de se beneficiar fornecemento de datos por parte doutros mediante, por exemplo, a creación de aplicacións que faciliten o seguimento das accións das persoas. Desde unha perspectiva dinámica, estas desigualdades probabelmente se traducirían en diferenzas no impacto da publicidade e na manipulación entre as distintas clases. Deste xeito, o traballo informal e as desigualdades tamén se poderían ampliar como consecuencia do uso da IA ​​nas sociedades capitalistas.

Propostas políticas

 Para resolver ou polo menos paliar os problemas que a IA pode xerar aos pobos europeos, pódense poñer en marcha algunhas políticas. Por unha banda, deberían reforzarse as políticas redistributivas para evitar o impacto negativo que a IA podería ter no mercado laboral. Neste senso, cumpriría estabelecer límites específicos á desigualdade de ingresos e formas concretas de reducila dentro de cada país. Tamén neste sentido, as organizacións sindicais e sociais deberían estar adecuadamente formadas con recursos públicos en cuestións relacionadas coa programación e, de forma máis ampla, coa IA, para empoderalas nas posíbeis loitas que poidan xurdir arredor destas cuestións estimular a implantación da intelixencia artificial.

 Por outra banda, estabelecer o liderado do Estado no desenvolvemento de tecnoloxías relacionadas coa IA podería axudar a garantir o seu rápido desenvolvemento e que o seu uso estea amplamente espallado entre os produtores, mellorando as perspectivas de crecemento económico. Isto poderíase facer aumentando o gasto público e estabelecendo códigos abertos exixíbeis a algunhas empresas cando se considere oportuno. Ademais, a vixilancia pública deste proceso de desenvolvemento podería impedir o uso destes avances técnicos para manipular o comportamento das persoas en beneficio dunha minoría.

 Finalmente, despois de máis de cen anos sen reducións na xornada máxima legal de traballo, a aparición da intelixencia artificial ofrece o marco perfecto para reivindicar, unha vez máis, o acurtamento da carga de traballo que as baixas das clases altas se ven obrigadas a soportar nas sociedades capitalistas en beneficio dunha minoría. Neste senso, a proposta dunha semana laboral de 30 horas sen rebaixa salarial satisfaría este obxectivo e, ao mesmo tempo, melloraría a redistribución da renda nas nosas sociedades.

 Loitemos por iso e evitemos, unha vez máis, que a compulsión capitalista estrague os avances técnicos que poidan liberar a especie humana.

[Artigo do sitio web catalán Catarsi, do 11 de marzo de 2024]